Cemil Meriç Üzerine Bir Deneme

Cemil Meriç’e teşekkür edemedik.

Cumhuriyet tarihinin tefekkür zeminine dikilen bir dağ. Yüz akımız.

Arapça biliyor musunuz? Balzac’ı orijinalinden okuyabiliyor musunuz? Ganj Nehrinin kıyılarında dolaştınız mı hiç? Yüz küsur yıl evvel çıkan mecmuaları tek tek tetkik ettiniz mi? Marksist olmaktan yargılandınız mı? Dinci denildi mi size? Fikir tarlasını abdestsiz sürdüğünüzü söyleyenler oldu mu? “Yazdıklarının dili çok ağır, anlaşılmıyor” diye yayınevlerinden geri çevrildiniz mi?

Cemil Meriç’i anlayamadık ki teşekkür edebilelim.

Memlekette hür tefekkür ‘izm’lerin esaretindeydi.

Bayraklaşmak için, çoban köpeği olmak gerekiyordu. Bir “izm” etrafında toplananların sloganlarını meşrulaştırsaydı, el üstünde tutulacaktı. Fakat o, fildişi kulesinden, “bir çağa tanıklık” etmeyi tercih etti. “Aksiyon adamı, yarım münevverdir” dedi ve kavgaya karışmadı.

Batı düşüncesinin ufuklarına kement atmış, şarkın irfanı önünde diz çökmüştü üstat. İnadına dürüst. Sonuna kadar kendisi. Bütün kusur ve hatalarıyla okuyucusunun karşısında. Aydınlatmak için gözlerinin nurunu verecek kadar cömert. Kiralığa verilmeyen kalem: vakur ve pervasız. Gündelikten uzak. Hakikatin bütün tezatlarını kucaklamaya çalışan bir mütecessis.

Bu Ülke’den sonra, elime aldığım kitapların çoğu yavan.

Cemil Meriç’in varisleri onunla biyolojik bağı olanlar değil, fikir bağı olanlardır. Cemil Meriç’ten kalanlar tasnif, tanzim ve ıslaha tabi tutulmamalıydı. Noktasına virgülüne, karalama halinde olanlar dahi orijinal haliyle aktarılmalıydı. Hele anlaşılsın diye kelimelerde sadeleşmeye gitmek Cemil Meriç’in fikriyatına ihanettir. İngilizler Shakespeare’i, Almanlar Gote’yi, Ruslar Pushkin’i “anlaşılsın” diye sadeleştirdiler mi? Bu itibarla, manevi varisleri biyolojik varislerine kırgın.

İçtimai ilimler bir bütündür. Tarih, felsefe, edebiyat, psikoloji, sosyoloji… aynı ağacın dallarıdır. Meriç, ağacın resmidir. Hatalarıyla sevaplarıyla bir fikir işçisi Cemil Meriç. Hangi fikir iklimine ait olursanız olun, düşünme iddiasındaysanız Cemil Meriç’e uğramanız şart.

Cemil Meriç anlatılmaz, okunur.