Kitaplar Arasında: Tûtînâme

Tûtînâme : Emr-i maruf yapan Papağan

Tûtînâme şark dünyasının çok satan hikaye kitaplarından biri… Binbir Gece Masalları, Kelile ve Dimne gibi. Hikaye içinde hikaye olan meşhur bir fabl kitabı… Tûtî Fârisî de papağan demek. Hikaye anlatan bir papağan olduğu için bu isim verilmiş.

Ama ne papağan…

Tercüman yayınlarının yaptığı büyük kültür hizmeti; klasik tarihi,dini eserlerimizi günümüze aktarmasıdır. Ahlak-i alai’den Barbaros Hayrettin Paşa’nın hatıralarına, Eşrefoğlu Divan’ından Kitab-ı Bahriye’ye…

Tûtîname de bu eserlerden biri. Okuduğumda şark dünyasının düşünce dünyasının zenginliğine bir kez daha şahid oldum.

Şu an Can Yayınları basıyor. Behçet Necatigil tercümesi… Yoklukta okunur. Issız adaya düşüldüğünde filan. Bulabilenlere Tercüman yayınlarının neşri tavsiye olunur. Biraz araştırıp bulup okumalı. Keşke yeniden neşredilse…

Zira kitap Osmanlılar zamanında Farsca’dan Türkçe’ye pek çok kez tercüme edilmiş. 15-16. yüzyıllarda halk romanı vasfını kazanmış. Yani bir nevi Osmanlı’nın bestsellerinden diyebiliriz.

Şemseddin Kutlu tarafından da Türkçe’den Türkçeye tercüme edilen eserin oldukça zengin ve akıcı bir dili var. 300 sayfalık bir eser olup içinde uydurma kelimeler neredeyse yok gibi.  Papağan vasıtasıyla birbiriyle basit irtibatları olan ancak kendi içinde müstakil, kısa hikayelerden oluşan, koltuk altında gezdirilerek az zamanda okunabilecek bir kitap.

Muhteva

Kitabımız, Hoca Said adlı bir gençle Mâhışeker adında güzel bir dilberin aşk hikâyesiyle başlıyor. Hoca Said’i Mâhışeker’le evlendiren babası, oğlunun yüzünü bir daha görememektedir. Çünkü Said hanımından bir an olsun ayrılmayıp cemiyetten uzaklaşır. Anne-babasını, arkadaşlarını, hanımına olan tutkunluğuyla unutmuştur. Babası nihayet oğluna güzel bir hikâyeyle nasihat eder. Said de babasının sözünden ibret alıp bin altın borçla ticarete atılır.

Pazarda hikmet söyleyen, akıl sahibi, ârif bir tûtînin(papağanın) satıldığını görür. Bin altınlık borç olan sermayesiyle bu tûtiyi alır. Tûtinin verdiği fikirler sayesinde borçlarını kapatacak, çok kârlı işler yapacaktır. Sonunda bir senelik deniz ticaretine karar verir. Mâhışeker de yalnız kalma, terkedilme endişesiyle karşı çıkar. Kitabin ifadesiyle zâri zâri ağlar. Hoca Said onu teselli eder ve bu işi yaptıktan sonra bir daha hiçbir yere gitmesine gerek kalmayacağına onu ikna eder. “Eğer bir sıkıntın olursa bu akıllı ve olgun tûtî ile müşavere et” diyerek gider.

Said’in gidişinden tam bir sene geçer. Mâhışeker dertlerini, hasretini gizli gizli anlatarak giderir. Ancak bir gün yakışıklı bir beyzade Mâhışeker’i görüp âşık olur. Tabii kız bundan habersizdir. Adam Mahışeker’i onunla birlikte olmaya ikna etmesi için hilekâr bir kadını gönderir. Kadın Mâhışeker’in aklına girer.

“Said istediği gibi arzu ve heveslerini teskin eder. Sen de burada aşkla onun başını beklersin. Sen de arzu ve heveslerini yaşamalısın. Özgür bir kadınsın neticede” mealinde konuşarak Mahışeker’i yakışıklı beyzadeyle beraber olmaya ikna eder. Mahışeker şeytana uyan, meşk etmek için süslenir, hazırlanır. Yanlış olduğunu bildiği halde nefsi arzularına mani olamadığının farkındadır.

Son anda kocası Said’in “ sıkıntılı vakitlerinde tûtî ile istişare et” sözünü hatırlar. Tûtî’nin yanına gider ve meramını anlatır. Tûtî o gece gitmesi gerektiğini, arzu ve heveslerine kavuşması gerektiğini söyleyerek söze başlar. Ancak istişare sabahı bulur. Bir sonraki gece de gitmesine mani olur.  Ondan sonraki gece de mani olur. Tabii her birini hikayeler anlatarak yapacaktır.

Mahışeker acaba gayri meşru yoldan arzu ve heveslerine kavuşacak mi? Kavuşacaksa bunun bedeli ne olacak? Hoca Said geldiğinde Mahışekeri nasıl bulacak? Tûtî onu ikna edebilecek mi? İkna edecekse bu nasıl olacak?

İşte bu sualler; basamak basamak, içi içe girmiş hikayelerle, Tûtînâme okuyucusunun zihninde cevaplanıyor. Okudukça; ilmi siyasetin incelikleri, insan psikolojisinin (nefsin) yapısı, sosyal münasebetlerde dikkat edilmesi gereken ölçüler, sadakat, isyankarlık ve daha pek çok mevzu farkında olmadan okuyucuya aktarılmış oluyor.

Keyifli okumalar…